کارشناسان هشدار می‌دهند که افزایش تولید گاز لازم است اما کافی نیست و بدون اصلاح مصرف، اجرای ساختمان‌های بهینه و توسعه انرژی‌های پاک، ناترازی گاز دوباره کشور را درگیر خاموشی خواهد کرد.
گروه اقتصادی خبرگزاری فارس؛ بحران ناترازی گاز ایران با افزایش تولید حل نمی‌شود و راه‌حل پایدار در بهینه سازی مصرف انرژی، تغییر الگوی مصرف و توسعه انرژی‌های پاک است.با وجود ظرفیت عظیم منابع گازی، ایران در زمستان ۱۴۰۳ بار دیگر با شکاف عرضه و تقاضا روبه‌رو شد؛ شکافی که از سال‌ها قبل هشدار داده شده بود اما هر سال در زمستان پررنگ‌تر بروز می‌کند.آمار رسمی نشان می‌دهد مصرف سوخت مایع نیروگاه‌ها در این فصل رکورد تازه‌ای را ثبت کرده است.کارشناسان تاکید دارند که افزایش تولید گاز طبیعی ضروری است، اما بدون اصلاح الگوی مصرف، بهینه سازی مصرف انرژی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، بحران ناترازی پایدار خواهد ماند.داده‌های خود وزارت نفت حاکی از این است که حتی با بیشتر کردن ظرفیت برداشت از میادین گازی کشور، ناترازی گاز رفع نخواهد شد.ناترازی گاز که هر ساله تکرار می‌شود، نه تنها صنعت و تولید برق را تحت فشار گذاشته، بلکه با مصرف گسترده نفت کوره و گازوئیل، آثار اقتصادی و زیست‌محیطی سنگینی برجای گذاشته است.بر اساس آمار دولت، نیروگاه‌های حرارتی در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ به طور میانگین روزانه ۱۹ میلیون لیتر نفت کوره و ۱۵ میلیون لیتر گازوئیل مصرف کرده‌اند.این ارقام در مهرماه تا دی‌ماه به ۳۵ میلیون لیتر نفت کوره و ۶۵ میلیون لیتر گازوئیل در روز رسیده است.
ناترازی گاز؛ مشکل اساسی اقتصاد کشور
رشد فزاینده مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری، صنعتی و نیروگاهی، از تولید پیشی گرفته است. برآوردها نشان می‌دهد متوسط رشد مصرف گاز طی دو دهه اخیر بیش از ۶ درصد در سال بوده، در حالی که ظرفیت تولید به دلیل افت فشار میادین و سرمایه‌گذاری ناکافی، به‌مراتب کندتر افزایش یافته است.سهم بالای بخش خانگی در روزهای اوج مصرف، موجب شده نیروگاه‌ها برای تولید برق، ناچار به جایگزینی سوخت مایع شوند.
این جایگزینی دو پیامد منفی دارد:
۱- کاهش بازدهی نیروگاه‌ها: سوخت مایع نسبت به گاز طبیعی بازدهی کمتری دارد، به این معنا که برای تولید هر کیلووات‌ساعت برق، سوخت بیشتری مصرف می‌شود. ۲- افزایش آلودگی هوا: سوزاندن نفت کوره و گازوئیل نه تنها باعث انتشار حجم بالایی از کربن به هوا، بلکه مقادیر زیادی ذرات معلق و ترکیبات گوگردی می‌شود که اثرات مستقیم بر سلامت شهروندان دارد.از جهتی اجرا نشدن کامل مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، که الزام به طراحی و ساخت ساختمان‌های بهینه دارد، یکی از عوامل هدر رفت گسترده انرژی در کشور است.برآوردها نشان می‌دهد اجرای کامل این مبحث می‌تواند تا حدود ۵۰ درصد از مصرف گاز بخش خانگی بکاهد؛ صرفه‌جویی‌ای برابر با چندین فاز میدان گازی پارس جنوبی، اما بدون صرف میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری جدید.
افزایش تولید گاز باید باشد ولی به تنهایی جوابگو نیست
کارشناسان حوزه انرژی برآورد کرده‌اند که برای حفظ ظرفیت فعلی و جبران افت فشار مخازن، بیش از ۷۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تنها طی دهه آینده مورد نیاز است. توسعه میادین جدید مانند کیش، بلال و فرزاد نیز هر کدام میلیاردها دلار بودجه و چند سال زمان می‌طلبد.با وجود این، تجربه جهانی و شواهد داخلی نشان داده که افزایش تولید بدون مدیریت مصرف و بهینه سازی، چرخه ناترازی را فقط به تعویق می‌اندازد.در کشورهای عضو OECD، رشد تقاضای گاز در سال‌های اخیر بیشتر از طریق بهبود بهره‌وری و جایگزینی انرژی‌های پاک مدیریت شده است، نه صرفاً افزایش تولید.
ایران می‌تواند هم‌زمان با سرمایه‌گذاری در تولید، مسیرهای زیر را به اجرا بگذارد:
اجرای فراگیر مبحث ۱۹ در ساختمان‌های جدید و بازسازی ساختمان‌های موجود. بهبود بازدهی نیروگاه‌ها از طریق ارتقای توربین‌ها، بازتوانی واحدهای قدیمی و تبدیل نیروگاه‌های حرارتی به سیکل ترکیبی.توسعه منابع پاک مانند خورشید و باد که می‌توانند در دوره‌های اوج مصرف خانگی، بخشی از بار شبکه برق را تامین کنند و در بلند مدت از وابستگی به نیروگاه‌های به گاز بکاهند.
طرح کارور گاز، راهکار اصلی رفع ناترازی انرژی
طرح کارور گاز(انرژی) الگویی است که سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را برای اجرای طرح‌های بهینه‌سازی انرژی به کار می‌گیرد؛ سود سرمایه‌گذار از محل صرفه‌جویی به دست می‌آید. برآورد کارشناسان نشان می‌دهد که اجرای فراگیر این مدل می‌تواند طی ۳ تا ۵ سال، روزانه ده‌ها میلیون مترمکعب گاز صرفه‌جویی ایجاد کند. این رقم معادل تولید چند میدان گازی بزرگ با هزینه و زمان بسیار کمتر است. ناترازی گاز صرفاً یک بحران فنی نیست، بلکه تهدیدی برای اقتصاد، محیط زیست و حتی امنیت ملی است. راهکار پایدار را باید در ترکیب سه اقدام کلیدی جست: ۱. افزایش تولید از طریق سرمایه‌گذاری هدفمند و توسعه میادین جدید. ۲. مدیریت مصرف و بهینه سازی با اجرای مبحث ۱۹ و تبدیل نیروگاه‌های حرارتی به سیکل ترکیبی. ۳. توسعه تجدیدپذیرها و اجرای طرح کارور گاز مصوب هیئت وزیران.
