بر اساس آمار منتشر شده از سوی «USGS»، تولید فلز روی معدنی چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده این فلز در سال ۲۰۲۲ معادل چهار میلیون و ۴۰ هزار تن (روی محتوی) بود که تقریبا در سال ۲۰۲۳ تکرار شده است؛ این در حالی است که تولید جهانی بیش از ۱۳ میلیون تن بوده و ایران با تولید حدود ۲۰۰ هزار تن، نزدیک به ۲ درصد تولید فلز محتوی روی جهان را به خود اختصاص داده است که از این منظر جزو ۱۰ کشور اول دنیاست. همچنین بر اساس آمارها، ایران نزدیک به ۵ درصد ذخایر سرب و روی جهان در حدود ۱۲ میلیون تن را در خود جای داده است؛ به عبارتی سالیانه کمتر از ۲ درصد ذخایر به بهره‌برداری و تولید می‌رسد. در حالی که نرم جهانی حدود ۵ درصد بوده و این به معنی عقب‌ماندگی ۳ درصد در تولید سالیانه است. با توجه به سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در ایران، صنعت روی صنعتی صادرات‌محور بوده و ظرفیت اسمی تولید شمش روی حدود ۴۷۰ هزار تن و میزان تولید واقعی معدنی آن حدود ۲۰۰ هزار تن در سال است.
با تمام این اوصاف و علی‌رغم اهمیت بالای صنعت سرب و روی، این صنایع در کشور با مشکلاتی روبه‌رو هستند و طی چند سال اخیر تغییر اساسی در شرایط آن‌ها به وجود نیامده است؛ به عنوان مثال، چالش‌هایی همانند مسائل صادراتی، عوارض، قیمت‌گذاری، مشکلات عرضه مواد اولیه در بورس کالای ایران، ابلاغ بخشنامههای متعدد و… طی یک دهه گذشته وجود داشته و همچنان پابرجا هستند. در بازارهای جهانی نیز صنایع سرب و روی طی یک سال گذشته وضعیت ثابتی را تجربه کرده و قیمت این فلزات در محدوده معینی نوسان داشته است. باید گفت که در مدت مذکور اقدامات اکتشافی برای شناسایی منابع جدید سرب و روی در جهان انجام شده است اما تاکنون اتفاق مهم و تاثیرگذاری در این زمینه که باعث ایجاد تغییرات چشمگیری در میزان عرضه و قیمت‌ها شود، رخ نداده است. البته در سال ۲۰۲۳ شاهد آتش‌‌سوزی معدن «Ozerny» بودیم اما این اتفاق به صورت مقطعی بر شرایط بازار روی تاثیر گذاشت. متاسفانه در بازار داخلی به دلیل سهم کمتر صنایع سرب و روی نسبت به سایر صنایع فلزی از اقتصاد کشور، حاکمیت و نهادهای دولتی و نیمه‌دولتی توجه کمتری به آن‌ها دارند. برخلاف اینکه ظرفیت‌های بالقوه مناسبی در ایران وجود دارد، شرکت‌های فعال در این صنایع کوچک‌مقیاس هستند؛ در نتیجه به دلیل محدودیت در سرمایه‌گذاری و منابع مالی آن‌ها، دستاوردهای بزرگی حاصل نمی‌شود.
متاسفانه علی‌رغم آماده‌سازی طرح جامع سرب و روی، این طرح پیاده‌سازی نشد که به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت بدون تدوین نقشه راهی دقیق، تغییرات قابل‌ملاحظه‌ای در صنایع سرب و روی ایران به وجود آید. این مسئله باعث می‌شود که هر کدام از واحدهای تولیدی به صورت جداگانه به دنبال توسعه فعالیت‌های خود باشند که تمام اقدامات آن‌ها با یکدیگر همگرا نیست. در نتیجه برای اعتلای صنایع معدنی و فلزی از جمله سرب و روی، حاکمیت باید همگام با بهره‌مندی از نظرات کارشناسان و بخش خصوصی، طرح‌های جامعی را تدوین و به صورت جدی پیگیری کند تا با یکپارچه‌سازی اقدامات و جلوگیری از موازی‌کاری، زمینه دستیابی به موفقیت‌های بزرگ را به وجود آورد.
با توجه به میزان تولید شمش روی کمتر از ظرفیت‌های ایجاد شده در کشور، می‌توان گفت که یکی از چالش‌های تولیدکنندگان تامین خوراک اولیه است. راهکارهای رفع این معضل کاملا مشخص بوده و با واردات مواد اولیه، افزایش فعالیت‌های اکتشافی و میزان تولید معادن و تمرکز بر منابع ثانویه می‌توان آن را برطرف کرد؛ به همین دلیل به جای ابلاغ بخشنامههای متعدد، باید تصمیماتی به منظور تسهیل فرایندها اتخاذ شود که متاسفانه نبود برنامه‌ای جامع مانع از این اقدام و جذب سرمایه‌های جدید شده است. البته یکی از اقدامات خوبی که نه‌تنها در صنایع سرب و روی بلکه در سایر صنایع فلزی صورت گرفته، مزایده محدوده‌های اکتشافی است. در نتیجه با تدوین طرح جامع و هدفی مشخص، ظرفیت‌ها و ذخایر معدنی در این صنایع برای فعالان بخش خصوصی و شرکت‌های خصولتی محرز می‌شود و افراد با مشاهده تسهیلات ارائه شده و قوانین وضع شده که همگی در راستای تسهیل فرایندها هستند، ترغیب به سرمایه‌گذاری و توسعه زنجیره تولید و ارزش سرب و روی خواهند شد.
به عنوان مثال، فاز اول یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های فرآوری کشور (سرب و روی مهدی‌آباد) با توانایی تولید سالانه ۲۰۰ هزار تن کنسانتره سولفیدی روی به همت بخش خصوصی به مرحله بهره‌برداری رسیده اما به سبب وجود موانع و نبود حمایت‌های لازم از سوی دولت، افتتاح نشده است. علاوه‌براین، در یک دوره زمانی به دلیل تصویب برخی از قوانین، صادرات شمش روی به حداقل رسید و بازارهای صادراتی از دست رفت. از جمله مهم‌ترین راهکارها برای برون‌رفت از شرایط کنونی و رونق این صنایع، علاوه بر تکمیل و ابلاغ طرح جامع ۲۰ ساله با کمک صاحبان صنایع و تنظیم بخشنامه‌ها و مقررات مربوطه با محوریت طرح جامع مذکور، می‌توان به اکتشافات با نگرش ویژه به پتانسیل‌های سرب و روی و تعریف پهنه‌های امیدبخش در حوزه سرب و روی و واگذاری آن‌ها به کنسرسیوم متشکل از مصرف‌کنندگان و صاحبان صنایع اشاره کرد.
امین صفری، کارشناس صنعت سرب و روی