به گزارش عیار معدن، پروژه‌های معدنی آرژانتین در حال حاضر عملیاتی شده‌اند، اما توسعه لیتیوم در این کشور تازه شروع شده است. مقامات می‌گویند استخراج لیتیوم و مالیات‌هایی که از آن جمع می‌شود، می‌تواند آرژانتین را از بحران اقتصادی نجات دهد و به جنگ تورمی برود که به اوج خود رسیده است. رئیس‌جمهور آرژانتین اخیرا اعلام کرده هزینه فعالیت شرکت‌های معدنی را پایین می‌آورد تا آنها ارز وارد کشور کنند. برخی جوامع محلی و طرفداران محیط‌زیست اما، دولت را به سوءاستفاده از حقوق بشر برای منافع تجاری، متهم می‌کنند.
در دریاچه نمک وسیع و سفید «سالیناس گراندس»، آنتونیو کالپانچی ۴۵ساله، تبرش را بلند می‌کند و زمین را تکه‌تکه می‌کند. از وقتی او ۱۲ساله بوده، روی این زمین کار کرده، نمک تکه‌تکه و جمع‌آوری کرده، آن را برای فصول آینده آماده کرده و به فرزندانش هم یاد داده همین کار را انجام دهند. او در حالی که چهره فرسوده‌اش را از آفتاب پوشانده، می‌گوید: «کل جامعه بومی ما این کار را انجام داده‌اند، حتی سالخورده‌ترها. همیشه این کار را انجام داده‌ایم. معیشت ما به آن گره خورده است.»
کالپانچی، در حالی که پسرش با نگرانی نظاره‌گر است، به شمال اشاره می‌کند، به انشعاب قسمتی از شوره‌زار که با تلی از سنگ سیاه و گل مثل یک تاول به نظر می‌رسد. او می‌گوید: «جست‌وجو برای لیتیوم را در سال ۲۰۱۰ از آنجا شروع کردند. ما جلویشان را گرفتیم. چون به محیط‌زیست آسیب می‌زدند و بر آب هم اثر می‌گذاشتند. اما حالا دوباره برگشته‌اند و من می‌ترسم. می‌ترسم همه چیزمان را از دست بدهیم.»
سالیناس گراندس، بزرگ‌ترین سطح نمکی در آرژانتین است؛ یک اکوسیستم با تنوع زیستی که بیش از ۳۰۰ کیلومتر وسعت دارد و به شکل یک مثلث لیتیومی است که بخش‌هایی از مرز شیلی و بولیوی هم در آن قرار گرفته‌اند. لیتیوم که به آن طلای سفید هم می‌گویند، عنصر اصلی تشکیل‌دهنده باتری‌های خودرو برقی و گوشی موبایل است و پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهانی برای آن تا سال ۲۰۴۰ بیش از چهار برابر شود. اما استخراج آن، به یک بحث اخلاقی دامن زده است، به‌طوری که تحول انرژی سبز را در برابر حقوق افراد بومی و محلی قرار می‌دهد. ۱۴سال است که جوامع بومی «آتاکاما» و «کولا» با هم متحد شده‌اند تا جلوی عملیات معدنی را بگیرند. آنها می‌ترسند منابع آبی از بین برود یا آلوده شود و آنها مجبور شوند زمین‌هایشان را ترک کنند. «به قلمرو ما احترام بگذارید» و «نه به لیتیوم»، نوشته ده‌ها گرافیتی روی تابلوهای بزرگراهی، ساختمان‌های متروکه و دیوارهاست. اما الان که بیش از ۳۰ هلدینگ معدنی جهانی به تشویق «خاویر مایلی»، رئیس جمهور آنارکو-کاپیتالیست، وارد منطقه شده‌اند، خطوط نبرد دوباره ترسیم شده‌اند. پیشنهاد کار و سرمایه‌گذاری بین جوامع محلی اختلاف انداخته و پیمان‌ها بین آنها شکسته شده است. انتظار می‌رود اتفاق‌های بیشتری پیش رو باشند. کالپانچی می‌گوید: «شرکت‌ها دارند می‌آیند و من نگران آینده نوه‌هایم هستم.»
دغدغه اصلی مردم بومی آب است. هر تن لیتیوم به تبخیر حدود ۲میلیون لیتر آب نیاز دارد که تهدیدی است برای خشک شدن تالاب‌های منطقه و رودخانه‌ها و دریاچه‌هایی که همین الان هم در آستانه از بین رفتن هستند. پمپاژ آب در مقیاس صنعتی همچنین خطر آلوده کردن آب‌های شیرین زیرزمینی را به دنبال دارد و دامداری و کشاورزی در مقیاس کوچک را به خطر می‌اندازد. اثرات این اتفاق، فراتر از همان محل‌های استخراج فلز حس خواهد شد، چون همان‌طور که محلی‌ها می‌گویند «آب هیچ مرزی ندارد.»
کلمنته فلورس ۵۹ساله که یکی از بزرگان جامعه محلی است، می‌گوید آب حیاتی‌ترین بخش «پاچاماما» به معنی «مادر زمین» است. «آب به هوا، خاک، مراتع حیوانات و غذایی که ما می‌خوریم جان می‌دهد.» کالپانچی که برای پرورش لاماها و گوسفندانش به منابع آب شیرین نیاز دارد، می‌گوید: «اگر آنها کل منابع آبی را برای معدن صرف کنند، کفه نمکی خشک خواهد شد و اگر نمک نباشد، ما کارمان را از دست می‌دهیم. مواد شیمیایی ناشی از استخراج معدن، آب و مراتع را آلوده می‌کند. همه چیز از بین خواهد رفت.» فلاویا لاماس، تورلیدر ۳۰ ساله دریاچه نمک، یک شرکت لیتیوم را به یاد می‌آورد که حدود سال ۲۰۱۰ استخراج در منطقه را شروع کرد. او می‌گوید: «آنها گفتند استخراج لیتیوم تاثیری بر مادر زمین ندارد. اما به منابع آبی آسیب زدند و بخشی از کفه نمکی خشک شد. زمین ما فقط ظرف یک ماه از بین رفت.»
به گفته پیا مارچجیانی، مدیر سیاست زیست‌محیطی NGO «بنیاد محیط‌زیست و منابع طبیعی» (Farn)، ارزیابی‌های زیست‌محیطی نشان می‌دهد در درک اثر کلی استخراج معادن در مقیاس وسیع، شکاف‌هایی وجود دارد. او می‌گوید: «این منطقه حوضه آبخیز است. این فعالیت‌ها همه جا را خشک می‌کند، اما هیچ‌کس کاری به مساله اصلی ندارد. استرالیایی‌ها، آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها، چینی‌ها و کره‌ای‌ها حضور دارند. اما کسی به مصرف آب اشاره‌ای نمی‌کند.»
حیات وحش اکوسیستم هم تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۲ انجام شده، نشان می‌دهد فلامینگوها که از میکروارگانیسم‌های داخل آب نمک تغذیه می‌کنند، بعد از شروع استخراج لیتیوم در شیلی، به‌تدریج مرده‌اند. جوامع محلی از محو شدن خودشان هم می‌ترسند. بومی‌های منطقه، قرن‌ها سر این زمین‌های آبا و اجدادی که آن را مقدس هم می‌دانند بوده‌اند و الان نگرانند که مجبور به مهاجرت شوند.
تا همین چند وقت پیش، ۳۳ جامعه محلی مثل یک بدنه واحد با این مسائل می‌جنگیدند. اما ظرف یک سال گذشته که شرکت‌های معدنی پیشنهادهای مالی جذاب داده‌اند، اختلاف بین آنها شروع شده است. کالپانچی می‌گوید: «شرکت‌ها دائم نزدیک‌تر می‌شوند و تک به تک و ناشناس سراغ افراد می‌روند. همه ما تحت فشاریم.» لاماس هم معتقد است که شرکت‌های معدنی مثل فاتحان اسپانیایی در سال‌های ۱۵۰۰ به منطقه هجوم آورده‌اند. او می‌گوید: «اسپانیایی‌های آن زمان با خودشان چیزهای مفیدی هم آوردند، اما معدنی‌ها با کامیون و برای خراب کردن آمده‌اند. آنها به ما خانه و ماشین در شهر پیشنهاد کرده‌اند. اما ما دوست نداریم آنجا زندگی کنیم.»
مارچجیانی شرکت‌ها را به سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» متهم می‌کند. آلیشیا چالابه، وکیل مردم بومی منطقه سالیناس گراندس، می‌گوید جوامع محلی برای پذیرفتن پیشنهادهای شرکت‌های معدنی با «فشاری دائمی» مواجهند. او که روی ۲۰ پرونده در جریان کار می‌کند، می‌گوید: «شرکت‌های استخراج لیتیوم سرازیر شده‌اند و تعداد آنها در ۵سال اخیر به‌شدت افزایش یافته است. جوامع محلی تنها مانع آنها هستند.»
قبیله «لیپان» اولین گروهی بود که به یک شرکت معدنی به نام «لیتیون انرژی» اجازه داد در ازای وعده کار و خدمات اساسی، سطح زیرین کفه نمک را کند و کاو کند. اما برخی ساکنان می‌گویند این تصمیم با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو بوده و همه ساکنان امکان رای دادن در مورد آن را نداشته‌اند. شرکت لیتیون این موضوع را رد کرده و اعلام کرده همه قوانین لازم را برای جلب حمایت جامعه محلی برای جست‌وجو و استخراج لیتیوم رعایت کرده است. شرکت قبلا به رسانه‌ها اعلام کرده بود در تامین کامپیوتر برای ۱۵ مدرسه محلی و اعطای بورسیه دانشگاهی سرمایه‌گذاری کرده و ۱۲نفر از قبیله لیپان را استخدام کرده است.
آناستازیا کاستیلو ۳۸ ساله، در این قبیله بزرگ شده و حالا در یکی از جوامع نزدیک به آنجا زندگی می‌کند. او می‌گوید نه خودش و نه والدینش که در روستا مانده‌اند، از این موضوع رضایت ندارند. «از این موضوح ناراحتم. آینده بچه‌های ما در خطر است. من ۱۰۰ گاو و ۸۰ لاما در منطقه دارم و شغل اصلی‌ام همین است. حالا نگرانم بمیرند. بین ما اختلاف افتاده است.»
شرکت لیتیون انرژی می‌گوید، بیشتر خانواده‌های قبیله لیپان از کارهای معدنی آنها پشتیبانی کرده‌اند. ۴۱ خانواده از ۴۴ خانواده لیپان در جلسه شورا حضور یافته‌اند و هیچ نظر منفی‌ای از طرف حضار مطرح نشده است. شرکت همچنین اضافه کرده که ساکنان منطقه از این اتفاق منتفع می‌شوند و آنها از طریق حمایت از آموزش، ارتقای دسترسی به اینترنت، و معرفی برنامه‌های آموزشی کارآفرینی، متعهد به توسعه جوامع هستند. این موضوع توجه قبیله‌های دیگر را هم جلب کرده است.
ماریانو کایاتا ۴۷ ساله، از استخراج معادن لیتیوم حمایت می‌کند و امیدوار است شرکت‌ها بتوانند خدماتی را که دولت نادیده گرفته، ارائه کنند. او می‌گوید: «۳۰ سال است که از دولت خواسته‌ایم به ما کار و شرایط زندگی بهتری بدهد، اما کسی اهمیت نمی‌دهد. امیدی به آنها نداریم. اما شرکت‌های معدنی می‌توانند آنچه را که دولت پشت گوش می‌اندازد به ما بدهند. آنها می‌گویند کیفیت آب و جاده‌های ما را بهتر خواهند کرد. و این کار را انجام می‌دهند، چون خودشان به آن نیاز دارند.»
برخی روستایی‌ها از رشد اقتصادی که شرکت‌های معدنی عاملش هستند دفاع می‌کنند. مثلا شهر کوچک ساسکِس، به خاطر معدنکاری به سرعت پیشرفت کرده و یک دبیرستان مدرن، داروخانه، دو پمپ بنزین و یک هتل در آن تاسیس شده‌اند. ده‌ها خانه جدید هم در دست ساخت است. لویی اورتگا ۴۲ساله که مدیر هتل است، می‌گوید لیتیوم اثر اقتصادی مثبتی داشته است. «کارگرانی که برای شرکت معدنی کار می‌کنند، بیشتر از مردم شهر پول درمی‌آورند. آثار خوبی بر رشد جامعه مشاهده می‌شود. خانه‌ها و مغازه‌ها بهتر شده‌اند.»
پروژه‌های معدنی آرژانتین در حال حاضر عملیاتی شده‌اند، اما توسعه لیتیوم در این کشور تازه شروع شده است. مقامات می‌گویند استخراج لیتیوم و مالیات‌هایی که از آن جمع می‌شود، می‌تواند آرژانتین را از بحران اقتصادی نجات دهد و به جنگ تورمی برود که در ماه آوریل به اوج خود، ۴/۲۷۶ درصد رسید. در ضمن، شرکت‌های معدنی به خاطر موضع «بازار آزاد» دولت و پایین بودن نرخ مالیات، انگیزه بیشتری دارند. رئیس‌جمهور آرژانتین اخیرا اعلام کرده هزینه فعالیت شرکت‌های معدنی را پایین می‌آورد تا آنها ارز وارد کشور کنند.
به هر حال، برخی جوامع محلی و طرفداران محیط زیست، دولت را به سوءاستفاده از حقوق بشر برای منافع تجاری، متهم می‌کنند. در تئوری، مردم بومی حق «مشاوره رایگان و آگاهی‌بخش» و گفت‌وگو با دولت را دارند. مارچجیانی از Farn، می‌گوید این حق فعلا از بین رفته است.
در ژوئن ۲۰۲۳، استان «هوهوی» در شمال غرب آرژانتین، تغییراتی در قوانین اعمال کرد که حق اعتراض بومی‌ها به تسهیل استخراج از معادن لیتیوم را محدود کرد. تظاهرات شروع شد و فعالان محیط‌زیست گفتند که به شکل خشونت‌آمیزی سرکوب شده‌اند. مارچجیانی می‌گوید: «ما با لیتیوم مخالف نیستیم. ما به نقض حقوق‌بشر، جرم‌انگاری اعتراض، فقدان حاکمیت قانون و فقدان عدالت اعتراض داریم. محققان ارزیابی کرده‌اند که ۵۴درصد مواد‌معدنی مورد نیاز برای تحول انرژی، در داخل یا نزدیک زمین‌های بومی‌ها قرار دارند. قرار است این تحول انرژی بر مردم آسیب‌پذیر تحمیل شود؟»
با توجه به شکوفایی اقتصادی این بخش و سرکوب‌های سیاسی، خیلی‌ها معتقدند شرکت‌های استخراج لیتیوم سال آینده فعالیت‌های خود را بیشتر خواهند کرد. فلورس، از جامعه بین‌الملل خواسته اولویت‌هایش را مورد بازنگری قرار دهد. چالابه هم می‌گوید: «ظاهرا ما در این جنگ بازنده‌ایم.»
منبع: ماهنامه فولاد مبارکه اصفهان