تهران هر سال تا ۳.۷ میلیارد دلار فقط بابت آلودگی، ترافیک و فشارهای روانی از دست میدهد؛ عددی که نشان میدهد سیاستهای کنونیِ عمودیسازی و تمرکز جمعیت نهتنها هزینهها را کم نمیکند بلکه میتواند بحران شهری پایتخت را عمیقتر کند.
آلودگی هوای تهران در سالهای اخیر به یکی از مهمترین بحرانهای شهری کشور تبدیل شده است؛ بحرانی که نهتنها سلامت جسمی شهروندان را تهدید میکند، بلکه هزینههای اقتصادی و اجتماعی گستردهای نیز بر پایتخت تحمیل مینماید.بررسی منابع علمی معتبر، گزارشهای بینالمللی و دادههای پژوهشی محلی نشان میدهد هزینههای مستقیم و غیرمستقیم آلودگی هوا، ترافیک، سلامت روان و الگوهای توسعه شهری، بهطور معناداری بر کیفیت زندگی و بهرهوری اقتصادی تهران اثر میگذارد.این گزارش تلاش دارد با اتکا به دادههای معتبر، تصویری روشن از هزینههای فعلی و پیامدهای محتمل سیاستهای شهری بهویژه «عمودیسازی شدید» و «شهر طبقهای» ارائه دهد.
۱- هزینههای سلامت ناشی از آلودگی هوا
بر اساس گزارش بانک جهانی، آلودگی هوای تهران سالانه حدود ۲.۶ میلیارد دلار هزینه مستقیم ناشی از مرگومیر زودرس، بیماریهای قلبیریوی و بیماریهای منتسب به ذرات معلق ایجاد میکند.این عدد تنها مربوط به هزینههای قابل اندازهگیری بخش سلامت جسمی است و مؤلفههای دیگر مانند کاهش کیفیت زندگی، بهرهوری ازدسترفته یا هزینههای خانوار در آن محاسبه نشده است.با در نظر گرفتن جمعیت حدود ۹.۷ میلیون نفری تهران، این هزینه معادل حدود ۲۷۰ دلار برای هر شهروند در سال است؛ رقمی که بهروشنی نشان میدهد مهار آلودگی هوا از منظر اقتصادی نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت حیاتی است.
۲- هزینههای ترافیک و زمان ازدسترفته
ترافیک تهران یکی از عوامل تشدیدکننده آلودگی و یکی از بزرگترین عامل اتلاف وقت مفید شاغلان است.با فرض ارزش سالانه تولید هر شاغل بر اساس GDP سرانه کشور، و با درنظر گرفتن حداقل ۱۰۰ ساعت زمان ازدسترفته سالانه برای هر راننده، برآورد میشود که شهروندان تهرانی سالانه حدود ۵۵۰ میلیون دلار صرفاً از محل اتلاف وقت در ترافیک زیان میبینند.این محاسبه محافظهکارانه است و هزینههایی نظیر مصرف سوخت اضافی، استهلاک خودرو، افزایش آلایندگی ناشی از ازدحام و کاهش کیفیت زندگی در آن لحاظ نشده است.
۳- بار سلامت روان ناشی از فشارهای شهری و آلودگی
پژوهشهای محلی و ملی نشان میدهد حدود ۲.۷ میلیون نفر از شهروندان تهران نیازمند خدمات مرتبط با سلامت روان هستند.آلودگی هوا، کمبود فضاهای باز، تراکم بالای جمعیت، استرسهای ترافیکی و ناهنجاریهای شهری از جمله عوامل مؤثر بر تشدید اختلالات روانی در پایتخت محسوب میشوند.برآوردهای محافظهکارانه نشان میدهد هزینههای مستقیم درمان، کاهش بهرهوری شغلی و هزینههای اجتماعی مرتبط با بحران سلامت روان در تهران بین ۲۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار در سال است.
۴- اثر چگالی شهری و عمودیسازی بر هزینههای زیرساخت
مطالعات بینالمللی نشان میدهد هزینه ارائه خدمات زیرساختی در مناطق کمچگالی بسیار بیشتر از مناطق فشرده است.اما این یافته تنها زمانی معتبر است که چگالی با سیاستهای مکمل مانند حملونقل عمومی قوی، مدیریت کاربری زمین، فضای سبز و تهویه شهری همراه باشد.در صورتی که «چگالسازی» به معنای صرفاً افزایش ارتفاع و تراکم در یک نقطه اجرا شود، بدون اینکه همزمان ظرفیت حملونقل عمومی، پارکینگ، خدمات اضطراری یا فضاهای باز افزایش یابد، میتواند هزینههای زیرساختی و اجتماعی را افزایش دهد.اگر هزینه سالانه زیرساخت شهری تهران حدود ۲۰۰ دلار به ازای هر نفر فرض شود، سیاست عمودیسازی شدید ممکن است این رقم را تا حدود ۲۵۰ یا حتی ۳۰۰ دلار افزایش دهد.در این صورت هزینه سالانه مدیریت شهر حدود نیم میلیارد دلار بیشتر از وضعیت فعلی خواهد شد.در مقابل، یک الگوی متعادلتر چگالی همراه با گسترش کنترلشده و حملونقل عمومی کارآمد میتواند تا ۳۰ درصد از هزینههای زیرساختی بکاهد؛ یعنی حدود ۵۸۰ میلیون دلار صرفهجویی سالانه.
ترکیب سه قلم اصلی هزینههای شهری، تصویری روشن از بار اقتصادی تحمیلشده بر تهران به دلیل سیاستهای جمعیتی و آلودگی ارائه میدهد:هزینه سالانه سلامت ناشی از آلودگی: حدود ۲.۶ میلیارد دلارهزینه سالانه اتلاف زمان در ترافیک: حدود ۵۵۰ میلیون دلارهزینه بار سلامت روان: بین ۲۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلاردر مجموع، تهران هر سال بین ۳.۳ تا ۳.۷ میلیارد دلار تنها به دلیل سه عامل آلودگی، ترافیک و سلامت روان زیان میبیند. این هزینهها همتراز یا حتی بیشتر از سرمایهگذاری سالانه موردنیاز برای اصلاح الگوی توسعه شهری، حملونقل عمومی و مدیریت کلانشهر است.
