تغییر راهبرد اندونزی از صادرات مواد معدنی خام به تولید محصولات فرآوری شده نشان می‌دهد که ملی شدن صنایع معدنی چه مزایای قابل توجهی می‌تواند برای این کشور به همراه داشته باشد. پس از برگزاری مذاکرات حساس میان پرابوا سوبیانتو، رئیس جمهور اندونزی و دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا اعلام شد که سیاست‌گذاری تعرفه‌ای دولت ترامپ، موفقیتی چشمگیر برای اقتصاد داخلی ایالات متحده آمریکا به همراه داشته است. از جمله این موفقیت‌ها می‌توان به دسترسی کامل به بخش معادن بزرگ اندونزی، به ویژه ذخایر مس این کشور اشاره کرد.
برای اندونزی نیز این توافق‌نامه نه به منزله یک توافق یک‌جانبه به سود یک طرف معامله بلکه به معنای تداوم حاکمیت ملی این کشور بر ذخایر مس خود از طریق سیاست‌گذاری صنعتی بوده است. بر همین اساس، می‌توان بیان کرد که دوران تامین مواد معدنی خام بدون ایجاد ارزش افزوده برای اقتصاد اندونزی رو به پایان است.
طبق آمارهای منتشر شده، اندونزی با در اختیار داشتن حدود ۲۱ میلیون تن ذخایر مس، هفتمین کشور جهان از نظر منابع مس به شمار می‌آید و به یکی از بازیگران مطرح در رقابت جهانی بر سر توسعه منابع معدنی تبدیل شده است. در همین رابطه و تنها در سال ۲۰۲۴، این کشور ظرفیت تولید مس خود را به ۱٫۱ میلیون تن که رقمی برابر با ظرفیت تولید مس در آمریکا محسوب می‌شود رساند.
برخلاف ایالات متحده آمریکا که همچنان به واردات مس از آمریکای لاتین وابسته است، اندونزی توانسته ذخایر مس خود را به اهرمی برای ملی‌سازی آن تبدیل کند. در همین رابطه، دولت اندونزی صادرات سنگ معدن خام از جمله کنسانتره مس را ممنوع اعلام کرده است و تنها امکان صادرات مس پالایش شده در قالب مس کاتدی از مبدا این کشور وجود دارد.
چنین تغییراتی در صنعت مس اندونزی، صرفا یک دگرگونی اقتصادی نبوده بلکه یک تحول ژئوپلیتیک به شمار می‌رود. با افزایش ارزش راهبردی مس به دلیل رسانایی بی‌نظیر و نقش حیاتی آن در تولید خودروهای الکتریکی، توسعه شبکه‌های برق، ساخت نیمه‌هادی‌ها و گسترش زیرساخت‌های مبتنی بر انرژی‌های پاک، دیپلماسی حول محور توسعه ذخایر معدنی به یک اهرم جدید برای قدرت کشورهای جهان تبدیل شده و دولت اندونزی از این فرصت به خوبی در حال بهره‌برداری است.
با توجه به تغییرات صورت گرفته در صنعت مس اندونزی، در حال حاضر که شرکت «Freeport Indonesia» در استان پاپوآ اندونزی فعالیت می‌کند و بخشی از سهام آن (۴۸٫۸ درصد) متعلق به شرکت آمریکایی «Freeport-McMoRan» است، اکنون باید از قوانین ملی این کشور تبعیت کند. سابقه حضور شرکت «Freeport-McMoRan» در اندونزی، به کشف معدن گراسبرگ به عنوان یکی از غنی‌ترین معادن مس و طلا در جهان در سال ۱۹۸۸ برمی‌گردد.
منتقدان در اندونزی، دهه‌ها این شرکت را به بهره‌برداری ناعادلانه از منابع این کشور و ارائه سهم بسیار ناچیز به جوامع بومی ساکن نزدیک معدن مذکور متهم می‌کردند. در گیرودار تنش‌های به وجود آمده بر سر معدن گراسبرگ، دولت اندونزی در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۱ درصد از سهام شرکت «Freeport Indonesia» را خریداری کرد؛ معامله‌ای تاریخی که کنترل معدن را به نفع منافع اندونزی تغییر داد و زمینه‌ساز حرکت گسترده‌تر این کشور به سمت ملی‌سازی ذخایر فلز سرخ شد.
به نظر می‌رسد در حال حاضر با بهره‌برداری از بزرگ‌ترین واحد فرآوری یک خط تولید مس جهان در منطقه گرسیک، استان جاو شرقی، اهداف صنعتی دولت اندونزی برای صنعت فلز سرخ داخلی در حال تحقق یافتن است. بر همین اساس، اندونزی دیگر قصد ندارد صرفا تمرکز خود را بر روی استخراج مواد خام معدنی و صادرات آن قرار دهد بلکه به دنبال آن است فعالیت‌های معدنی خود در صنعت مس را به سمت فرآوری، تولید و در اختیار گرفتن سهمی از بازار جهانی فلز سرخ سوق دهد.
دولت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ، مس اندونزی را به عنوان یک ماده اولیه حیاتی برای تضمین آینده صنایع تولیدی داخلی خود در نظر گرفته و در تلاش است تا وابستگی خود به زنجیره‌های تامین مواد معدنی حیاتی به ویژه مس که در اختیار چین قرار دارد را کاهش دهد. آن‌طور که به نظر می‌رسد، ذخایر مس اندونزی به عنوان یک جایگزین امن و راهبردی برای آمریکا تلقی می‌شود.
براساس پیش‌بینی‌های ارائه شده، انتظار می‌رود تقاضای جهانی مس تا سال ۲۰۳۵ به واسطه گذار به انرژی‌های پاک و تحولات صنایع دیجیتال، دو برابر نسبت به سال ۲۰۲۵ افزایش را تجربه کند. با این وجود، آنچه مسلم است، اینکه توسعه معادن جدید فلز سرخ دهه‌ها زمان می‌برد و ریسک‌های تغییرات سیاسی در کشورهای تامین‌کننده آن نیز همانند کشور شیلی نسبت به قبل افزایش یافته است.
در چنین شرایطی، پتانسیل رشد بالای تولید و ظرفیت فرآوری اندونزی همراه با سیاست‌گذاری‌های شفاف دولت در بخش معادن، این کشور را به یک نقطه امید برای آمریکا به منظور تامین فلز مس تبدیل کرده است. به منظور بهره‌برداری کامل از ذخایر مس اندونزی، دولت این کشور باید با چالش‌های داخلی زیادی دست و پنجه نرم کند.
شکاف‌های زیرساختی، قوانین و مقررات ناپایدار و روند اداری بسیار کند صدور مجوزها، یکی از مهم‌ترین عواملی به شمار می‌آید که بر روند جذب سرمایه‌گذاران در صنعت مس اندونزی تاثیر منفی خواهد گذاشت. در همین رابطه و در استان پاپوآ اندونزی که معدن مس گراسبرگ در آن واقع شده است، چالش‌های اجتماعی نظیر مخالفت جوامع بومی و مشکلات زیست‌محیطی از جمله موانع توسعه ذخایر معدنی به ویژه مس محسوب می‌شود.
بر همین اساس، ایجاد شفافیت در قوانین، مشارکت فعال جوامع بومی در توسعه ذخایر مس و توسعه پایدار معادن از جمله اقداماتی به حساب می‌آیند که برای توسعه صنعت فلز سرخ در اندونزی ضروری بوده و منجر به جذب سرمایه‌گذاران خارجی خواهند شد.
از سوی دیگر، سیاست‌گذاری‌های ارائه شده برای صنایع پایین‌دستی مس اندونزی باید طبق واقعیت‌های موجود تغییراتی را تجربه کند؛ البته ساخت واحدهای فرآوری مس و زیرساخت‌های متناسب با آن نیازمند گذر زمان، دسترسی به فناوری و تخصیص سرمایه هنگفت در اندونزی خواهد بود. در همین رابطه، اگر محدودیت‌های صادراتی بیش از حد سخت‌گیرانه اعمال شود، جریان نقدینگی را مسدود و سرمایه‌گذاران را از حضور در صنعت مس اندونزی دلسرد خواهد کرد.
به واسطه همین موضوع، دولت اندونزی می‌تواند تعادلی میان کنترل راهبردی بر ذخایر معدنی و امکان گسترش روابط تجاری خود با کشورهای مقصد صادرات برقرار کند؛ اگرچه ممکن است بیانیه ترامپ در خصوص دسترسی کامل به ذخایر معدنی مس اندونزی بیشتر جنبه نمادین داشته باشد اما دولت اندونزی باید مشخص کند که مشارکت‌های راهبردی براساس عدالت، احترام به حاکمیت ملی، دستیابی به اهداف صنعتی و استانداردهای زیست‌محیطی این کشور انجام خواهد شد.
رویکرد دولت اندونزی نسبت به صنعت مس می‌تواند به الگویی برای کشورهای در حال توسعه و ثروتمند از لحاظ ذخایر معدنی تبدیل شود تا آن‌ها بتوانند در رقابت با قدرت‌های بزرگ مسیر خود را به شکل هوشمندانه بیابند. در همین راستا، دولت اندونزی توانسته است با کنترل مدیریت بخش استخراج ذخایر مس خود و امکان نظارت بر مشارکت خارجی، راهی به سوی حفظ استقلال در صنایع معدنی خود پیدا کند. به علاوه، دولت اندونزی درک کرده است که مس تنها یک کالای معمولی نیست بلکه اهرمی در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر محسوب می‌شود و به همین دلیل باید از این اهرم به صورت هوشمندانه استفاده کرد.
در انتها می‌توان مدعی شد در حالی که رقابت میان کشورهای بزرگ صنعتی جهان برای کنترل منابع معدنی حیاتی خود افزایش یافته، اندونزی نشان داده است که حتی در سایه تعرفه‌های ترامپ و تسلط چین بر بخش جهانی معدن، می‌توان به یکی از بازیگران قدرتمند در صنایع معدنی تبدیل شد و به نظر می‌رسد صنعت مس این کشور نیز سرنوشت درخشان صنعت نیکل داخلی را تجربه خواهد کرد.