دکتر مرتضی باغستانی کارشناس صنعت و معدن ایران در گفت و گو با خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی سراسری « عیار معدن» به اهمیت جایگاه فلز مس از معدن تا محصول و رشد تولید و صنایع وابسته به آن و چالش های مرتبط با این صنعت استراتژیک پرداخت.دکتر باغستانی، اظهارداشت: سهم ایران از منابع طبیعی به دلیل واقع شدن ایران در بخشی از کمربند آلپ – هیمالیا حدود ۸۹ تیپ ماده معدنی در ۳۵ محیط معدنی است.
وی، با اشاره به مساحت قریب به ۱.۶میلیون کیلومتر مربعی کشورمان افزود: از نظر دسترسی به راههای ترانزیتی و تأمینی ازجمله دریا؛ موقعیت بسیار خوبی در پهنه سرزمینی داریم که می‌تواند جایگاه ویژه‌ای را در بحث تامین و صادرات مواد معدنی در سطح جهانی برای ایران داشته باشد.
کارشناس صنعت و معدن ایران، ادامه داد: از ۸۱ نوع ماده معدنی درایران، بخش طلا در رتبه ۳۲جهانی، سرب (محتوی) رتبه ۱۵ و روی (محتوی) در جایگاه ۱۳ جهانی قرار دارد و در زمینه ذخایر کانسنگ سنگ آهن با ذخایر ۲.۷ میلیارد تن، رتبه۹ جهانی و در بخش کانسنگ مس با توجه به اکتشافات اخیر، رتبه ۵ جهانی را داریم. وی افزود: کانسنگ مس در صنایع پرکاربرد مانند صنایع الکتریکی، انرژی و انتقال انرژی، لوازم خانگی کشاورزی، دامپروری و داروسازی استفاده گسترده‌ای دارد.
باغستانی، در پاسخ به این سئوال که سهم ایران از بازار جهانی معادن چقدر است؟ اظهار داشت: از نظر جایگاه کلی مواد معدنی و ذخایر شناخته شده، ایران در رتبه ۱۵ جهانی قرار دارد و در آسیا پس از چین و هند، جایگاه سوم و در منطقه غرب آسیا؛ با حدود ۲۶ میلیارد تن منابع معدنی اکتشاف شده، رتبه نخست را داراست.
وی، درباره رتبه جهانی ذخایر معدنی مس ایران گفت: کشور شیلی (باحدود ۱۹۰ میلیون تن فلز محتوای مس) به عنوان رتبه نخست جهان و به ترتیب استرالیا، پرو و روسیه دارای رتبه های دوم تا چهارم و ایران در جایگاه پنجم جهانی قرار دارد.
کارشناس صنعت و معدن ایران، درباره سهم ایران در بازار جهانی مس اذعان کرد: از سهم بازار مطرح جهانی که نزدیک به ۶۰۰ میلیارد دلار حجم معاملات اولیه آن است؛ حدود ۲۳ میلیارد دلار به تنهایی سهم کشور شیلی و حدود ۵۷ میلیارد دلار سهم کلان کشور چین است در حالی که سهم ایران از این مقدار و باتوجه به صنایع پرکاربرد مس در کشور یک سهم ناچیزی است که به درصد‌های قابل توجهی نمی‌رسد. باغستانی، در بخش دیگر این گفت و گو به تشریح مباحث جهانی مرتبط با صنایع معدنی از ابزار و فراوری تا بهره وری و سوددهی آن پرداخت.
کارشناس صنعت و معدن ایران، درمورد جایگاه تولیدات زینتی در صنعت مس گفت: در این زمینه هم بسیار ضعیف عمل شده و حتی تکنولوژی‌های خاصی در این زمینه وارد کشور نشده و و افق سرمایه‌گذاری برای آن دیده نشده است؛ درنتیجه نتوانستیم جایگاه قابل قبولی را کسب کنیم.
باغستانی، در خصوص نقاط مثبت صنعت مس ایران در زمینه جذب و توسعه درآمد گردشگری اظهار داشت: کشور ما دربحث صنایع و گردشگری؛ قدمت تاریخی و پیشینه زبانزدی دارد.
وی یادآورشد: نگین‌های انگشتری و جواهرآلاتی که از سنگ‌های مس تشکیل می‌شوند مثل فیروزه نیشابور؛ بخشی از کاربرد مواد معدنی در صنایع دستی به شمار می رود که ارتباط مستقیمی با گردشگری دارد ولی مسئله مهم، ارتقای جایگاه این بخش با توجه به پیشینه باشکوه آن با بهره مندی از تجهیزات و دانش روز دنیا و استفاده از وسایل ارتباط جمعی و رسانه در زمینه شناسایی محصولات و جذب توریسم میباشد.
کارشناس صنعت و معدن ایران، درباره مهم ترین موانع توسعه صنایع معدنی ایران به ویژه مس و راهکارهای رسیدن به قله پیشرفت اظهار داشت: اولین چالش مهم در عرصه سرمایه‌گذاری پس از اکتشاف، به دلیل عدم تجدیدپذیر بودن ذخایر معدنی، کمبود ذخایر و منابع است و وجود این خلأ علاوه بر هدر رفت سرمایه‌های مالی فراوان، ریسک سرمایه گذاری رو افزایش داده و چرخه تبدیلی مواد معدنی به صورت پیوسته را دچار چالش جدی می‌کند.
جهت رفع این موضوع میتوان با انجام فعالیت های مهندسی و کارشناسی مناسب و بهره گیری از دانش روز دنیا در زمینه اکتشاف، بخشی از چالشهای پیشرو در زمینه تامین منابع معدنی و ریسکهای مربوطه را کاهش داد.
وی، دومین مانع توسعه صنایع معدنی را کمبود تجهیزات و ماشین آلات به روز دنیا دانست و افزود: عمر کارکردی، بازدهی، امکانات و تعداد؛ تنها بخشی از موارد چالش برانگیز درمورد این تجهیزات است که راندمان پایین آن‌ها باعث می‌شود تا هزینه‌های تمام شده در زمینه استخراج و استحصال بسیار بالا باشد که نیازمند توسعه و ورود نسل‌های پیشرفته این امکانات هستیم.
باغستانی، سومین چالش پیش روی توسعه صنایع معدنی را مناطق هدف صنایع و مسیرهای دسترسی ترانزیتی دانست و افزود: به عنوان مثال؛ صنایع فولاد سازی را در مناطق خشک احداث کرده‌ایم و برای تأمین آب آن‌ها، اقدام به انتقال آب می کنیم که علاوه بر هزینه‌های فراوان باعث هدر رفت منابع نیز می‌شود درصورتی که میتوان آن‌ها را در مناطقی با دسترسی آسان به آب احداث نمود
وی، تصریح کرد: جهت بهره برداری و اقتصادی شدن معادن کوچک مقیاس میتوان با تجمیع چندین معدن و متعاقب آن ایجاد صنایع پایین دستی، این مشکل را به فرصت تبدیل کرده و همچنین در مناطق کمتر توسعه یافته اشتغالزایی ایجاد نمود. همچنین جهت ایجاد زیرساختهای مناسب (راههای ترانزیتی و دسترسی، انتقال منابع انرژی و غیره) میبایست از محل حقوق دولتی معادن، طرحهای مربوطه را اجرا کرد.
دکتر مرتضی باغستانی، ابراز کرد: اگر بخواهیم افق مثبتی را درنظر بگیریم؛ میتوان به بحث خودروهای الکتریکی و ورود عرصه جهانی به آن اشاره کرد که بازار خیلی خوبی دارد. این خودروها برای انتقال انرژی و نیروی الکتریکی نیاز به تجهیزات و آن تجهیزات هم قطعا نیاز به مس و مواد گوناگون مشابه معدنی دارد که با افزودن این مورد، پیش‌بینی می‌شود نزدیک به شش میلیون تن به تقاضای حال حاضر صنعت مس افزوده شود.
وی خاطر نشان کرد: با توجه به کاهش ذخایر فسیلی دنیا و تلاش جامعه جهانی جهت کاهش گازهای گلخانهای و بخصوص کربن دی اکسید و سیاستهای مرتبط و تدوین اعمال محدودیتهای در سالهای 2030، 2050 ( اروپا ) 2060 ( چین ) در زمینه استفاده از منابع فسیلی و بالتبع استفاده از تکنولوژی های جدید منجر شده تا فلزاتی نظیر آلومینیوم، مس، نیکل، مولیبدن و نقره از اهمیت ویژه ای برخوردار شوند؛ لذا فلز مس را میتوان به عنوان یکی از فلزات اصلی در فرآیند کم کربن شناخت که موجب میگردد تقاضا برای این ماده معدنی (بر اساس استراتژیهای جهانی) افرایش یابد.
باغستانی، در پاسخ به این سئوال که مهم ترین عامل زیست محیطی صنایع معدنی را چه می دانید؟ اظهارداشت: همیشه دیدگاه منفی تخریب محیط زیست نسبت به معدن کاری وجود دارد و آلودگی هوا و آلودگی منابع آبی ازجمله سفره‌های آب زیرزمینی را نیز می توان به آن اضافه کرد.
وی، یادآور شد: درکشورهای پیشرفته تمهیداتی برای مخاطرات زیست محیطی قبل از شروع وجود دارد که بر اساس مطالعات زیست محیطی انجام گرفته، فعالیت معدنکاری و صنایع پایین دست انجام گرفته تا کمترین آسیب را به محیط اطراف وارد نماید.
این کارشناس صنعت و معدن ایران، یکی از اقدامات محافظتی محیط زیست را بازسازی معادن بیان کرد و افزود: دردنیا پس از استفاده از ذخایر معدنی؛ اقدام به بازگردانی/بازسازی محیط معدن می‌شود تا هم از نظر ظاهری و هم از نظر زیست محیطی، منطقه هدف دچار آسیب نشود که متأسفانه درصد ناچیزی در معادن ایران اجرا شده است.
باغستانی، در پایان خاطرنشان کرد: باتوجه به میزان ذخایر مس ایران یعنی حدود ۵۴ میلیون تن فلز محتوا؛ تکنولوژی، دانش تخصصی و نیروی کار فعال، شرایط مناسبی برای پیشرفت و استفاده بهینه وجود دارد و یکی از عرصه‌های سودآور در افق دید آینده؛ قطعا صنعت مس به شمار می رود که با رفع موانع و توجه به عرصه‌های قوّت میتوان علاوه بر کسب سرمایه مناسب، ایجاد ارزش افزوده و سودآوری؛ به ایجاد اشتغال و توسعه نیز منجر گردد.